Uruchom prezentację:
Uruchom prezentację:
Zapraszamy do odwiedzenia jednego z najbardziej oryginalnych muzeów w Polsce. Częściowo zrekonstruowany wczesnośredniowieczny gród obronny, otoczony przez osady idealnie wkomponowany w krajobraz Kotliny Chodelskiej, zachęca do odbycia prawdziwej wędrówki w czasie.
Zastaniesz tu odtworzone fragmenty umocnień grodu, wzniesionego około 888 roku oraz niewielki archeologiczny skansen z typowymi dla wczesnego średniowiecza budowlami.
We invite you to visit one of the most original museums in Poland. Partially reconstructed, early medieval fortified stronghold, surrounded by settlements perfectly integrated into the landscape of the Chodel Basin, invites you to take a real trip in time. Here you will find reconstructed fragments of the fortifications of the stronghold, built around 888, and a small archaeological open-air museum with buildings typical of the early Middle Ages.
Drewniany most nad rzeką Jankówką nie jest rekonstrukcją konkretnego znaleziska, ponieważ tego typu obiektów nie znaleziono na terenie Kotliny Chodelskiej. Jego konstrukcja wzorowana była na typowych mostach słowiańskich, znanych z wczesnośredniowiecznych stanowisk archeologicznych z terenu Meklemburgii. Charakterystycznym elementem mostu są ukośne przypory słupów nośnych.
A wooden bridge over the Jankówka River - is not a reconstruction of a specific find since such objects have not been found in the Chodel Basin. Its construction was modeled on typical Slavic bridges known from early medieval archaeological sites from Mecklenburg. A characteristic element of the bridge is the diagonal buttresses of the supporting pillars.
Łódź jednopienna, wykonana z wyżłobionego pnia drzewa. Dłubanki sporządzano z różnych gatunków drzew, do średniowiecza przeważał jednak dąb ze względu na trwałość. Po ścięciu drzewa i usunięciu kory żłobiono wnętrze dłubanki, usuwając masę drzewną z pnia za pomocą narzędzi lub ognia. W końcowym etapie zmniejszano grubość ścian i dna, aby czółno osiągnęło określony kształt. Dłubanka miała szerokie zastosowanie: używana była do połowu ryb, komunikacji, do spławu towarów, była tez najstarszym rodzajem łodzi wojennej.
A one-footed boat made from a gouged tree trunk. Dugout boats were made from various species of trees, but until the Middle Ages, oak prevailed due to its durability. After the tree was cut down and the bark removed, the interior of the dugout boat was gouged, removing the wood mass from the trunk using tools or fire. In the final stage, the thickness of the walls and bottom was reduced so that the dugout boat reached a specific shape. The dugout boat had a wide range of uses: it was used for fishing, transport, and floating goods and was also the oldest type of war boat.
Nie przepływała przez te tereny we wczesnym średniowieczu, jej koryto poprowadzono sztucznie przekopanym kanałem w XX wieku.
Did not flow through the area in the early Middle Ages; its bed was routed through an artificially dug canal in the 20th century.
Głównym elementem obronnym grodu o średnicy zaledwie 30 metrów była pojedyncza linia wału otaczającego pustą przestrzeń, tak zwany majdan. Relikty oryginalnego wału grodu zachowały się jedynie w części jego obwodu od strony północnej i północno – zachodniej. Rekonstrukcje wału wzniesiono w niegdyś zniszczonej a następnie przebadanej wykopaliskowo wschodniej części grodu. Wysokość ziemno – drewnianego wału pierwotnie wynosiła około 2 metrów, a jego szerokość u podstawy około 6 metrów.
Część górna wału wzniesiona została w konstrukcji przekładkowej, gdzie poziome belki biegnące wzdłuż lica wału układane były na poprzecznych przekładkach, przysypywanych ziemią. Jedna z tych belek datowana została metodą dendrochronologiczną na rok 888 n.e. Dolna część nasypu oszalowana została drewnem i wsparta na pionowych słupach wkopanych w ziemię do około 0,5 metra. Podstawę wału tworzą poziomo ułożone belki ustabilizowane przez ukośnie wbite na głębokość około 1 metra pale, tak zwane „czostki”.
Wał grodu otoczony był podwójną linią płytkich rowów, z których pozyskiwano ziemię do jego usypania. Przestrzeń między rowami, tak zwany przedwał umocniony był dodatkową przeszkodą – płotem o konstrukcji plecionkowej, którego podwójna linia przechodzi w pojedynczą przy wejściu do grodu. Do grodowej bramy prowadził niski drewniany pomost o szerokości około 1,5 metra, wykonany z dębowych dranic wspartych na pionowo wbitych palach.
Brama wejściowa miała szerokość 2 metrów, jej ściany boczne stanowił nasyp wału oszalowany drewnem. Cztery pionowe słupy stanowiły prawdopodobnie podparcie dla izbicy nadbramnej, a wjazd do bramy wymoszczony był drewnianymi dranicami. Brak danych źródłowych zdecydował, że odstąpiono od rekonstrukcji izbicy nadbramnej.
Majdan grodu znajdował się na podwyższonym terenie, jego średnica wynosi zaledwie 25 metrów. Jako że gród był miejscem schronienia, w chwili zagrożenia mieszkańcy osad szukali bezpiecznej przystani za drewniano – ziemną konstrukcją wału. Być może na placu centralnym odbywały się ważne spotkania – wiece lub na stałe zamieszkiwał go najmożniejszy spośród mieszkańców.
The main defensive element of the stronghold, only 30 meters in diameter, was a single line of ramparts surrounding a hollow space, the so-called maydan. Relics of the original rampart of the stronghold have survived only in part of its perimeter on the north and northwest sides. Reconstructions of the rampart were erected in the once-destroyed and later excavated eastern part of the stronghold. The height of the earth and wooden rampart was originally about 2 meters, and its width at the base was about 6 meters.
The upper part of the rampart was erected in sandwich construction, where horizontal beams running along the face of the rampart were laid on transverse spacers, backfilled with earth. One of these beams has been dated by dendrochronological methods to 888 AD. The lower part of the embankment was planked with wood and supported by vertical posts dug into the ground to about 0.5 meters. The base of the embankment is formed by horizontally stacked beams stabilized by diagonally driven piles, the so-called "czostki," about 1 meter deep.
The rampart of the stronghold was surrounded by a double line of shallow ditches, from which earth was obtained for its embankment. The space between the ditches, the so-called "forewall," was fortified with an additional obstacle - a fence of braided construction, the double line of which passes into a single line at the entrance to the stronghold.
A low wooden walkway, about 1.5 meters wide, made of oak timbers supported on vertically driven piles, led to the stronghold gate.
The entrance gate was 2 meters wide; its side walls were a rampart embankment boarded with wood. Four vertical pillars probably supported the over-gate starling, and the entrance to the gate was swept with wooden draperies. The lack of source data determined that the reconstruction of the over-gate starling was abandoned.
The stronghold maidan was located on an elevated area, its diameter being only 25 meters. Since the stronghold was a place of refuge at the time of danger, the residents of the settlements sought a haven behind the wooden and earthen structure of the rampart. Perhaps important meetings - rallies - were held in the central square, or it was permanently inhabited by the wealthiest among the residents.
Stylizowana na słowiańskie budowle z okresu wczesnego średniowiecza. Nie jest to rekonstrukcja konkretnego obiektu archeologicznego. Jest miejscem wypoczynku dla odwiedzających Grodzisko, odbywają się tu również zajęcia edukacyjne i warsztaty.
Stylized on Slavic buildings of the early medieval period. It is not a reconstruction of a specific archaeological object. It is a resting place for visitors to the Żmijowiska stronghold; educational classes and workshops are also held here.
Piec do wypiekania chleba, zbudowany na podstawie z dębowych belek, kopuła pieca wylepiona została z gliny z domieszką piasku i słomy, do budowy pieca wykorzystane zostały również kamienie granitowe oraz gliniane cegły. Wewnętrzna przestrzeń pieca pozwala na jednorazowy wypiek około 5 – 7 niewielkich bochenków chleba.
An oven for baking bread, built on a base of oak beams; the dome of the oven was poured from clay with an admixture of sand and straw; granite stones and clay bricks were also used in the construction of the oven. The internal space of the oven allows for baking about 5-7 small loaves of bread at a time.
Na północ od grodu w Żmijowiskach Słowianie założyli osadę, zabudowaną drewnianymi chatami częściowo zagłębionymi w ziemię, tak zwanymi półziemiankami. W trakcie badań archeologicznych na terenie osady „północnej” odkryto pozostałości czterech półziemianek wyposażonych w piec gliniany lub paleniska otwarte. Liczne znaleziska zabytków glinianych, metalowych czy wykonanych z kości i szkła a także spalonych ziaren pozwalają częściowo odtworzyć życie codzienne mieszkańców osady, która funkcjonowała do 1 połowy XI wieku.
The Slavs established a settlement to the north of the Żmijowiska stronghold, built with wooden huts partially sunk into the ground, the so-called half-dugouts. Archaeological investigations of the "northern" settlement uncovered the remains of four half-dugouts equipped with clay ovens or open hearths. Numerous finds of clay, metal, bone, and glass artifacts, as well as burnt grains, make it possible to partially reconstruct the daily life of the inhabitants of the settlement, which functioned until the first half of the 11th century.
Na południe od grodu w Żmijowiskach Słowianie zamieszkiwali osadę zwaną przez archeologów „południową” ze względu na jej położenie względem grodziska. W trakcie badań archeologicznych w roku 1965 w kolistej jamie o średnicy 1,20 m odkryto żelazny czekan – typu Bradatica, datowany na IX wiek n.e.
South of the Żmijowiska stronghold, the Slavs inhabited a settlement called "southern" by archaeologists because of its location in relation to the stronghold. During archaeological investigations in 1965, an iron check - of the Bradatica-type, dating to the 9th century AD - was discovered in a circular pit 1.20 meters in diameter.
Najbardziej powszechny typ budynku we wczesnym średniowieczu na Słowiańszczyźnie – tak zwana półziemianka, czyli chata częściowo zagłębiona w ziemię. Odtworzona została na podstawie reliktów budowli odkrytych na osadzie północnej w Żmijowiskach oraz jednej z najlepiej zachowanych na ziemiach polskich półziemianek z Krakowa. Rekonstrukcja chaty w Żmijowiskach znajduje się dokładnie w miejscu odkrycia przez archeologów podczas wykopalisk realizowanych w latach 2015 – 2016 chaty z X wieku. Chata kuchenna została zbudowana z dębowych dranic z zastosowaniem dwóch technik: w narożnikach techniki „na zrąb” zaś pośrodku ścian techniki na „sumik i łątkę”. Dwuspadowy dach pokryty został strzechą z trzciny, podłogę zaś stanowi warstwa ubitej gliny czyli klepisko. Wnętrze chaty wyposażono w gliniany piec oraz urządzenia do produkcji pożywienia: żarna rotacyjne oraz stępę nożną.
The most common type of building in the early Middle Ages in the Slavic region - the so-called half-dugout, or hut partially sunk into the ground. It was reconstructed on the basis of relics of buildings discovered at the northern settlement in Żmijowiska stronghold and one of the best-preserved half-dugouts in Poland from Cracow. The reconstruction of the hut in Żmijowiska stronghold is located precisely where archaeologists discovered the 10th-century hut during excavations carried out in 2015-2016. The kitchen hut was built from oak timbers using two techniques: in the corners, the "on the chop" technique, while in the middle of the walls, the "vertical-post log" technique. The gabled roof was covered with thatched reed, while the floor was a layer of compacted clay or threshing floor. The interior of the hut was equipped with a clay oven and equipment for making food: rotary querns and a foot "stępa" - for crushing grains into groats.
Pierwotna forma żaren, służących do rozcierania ziarna na mąkę. Składają się z większego, nieckowatego kamienia, na którego powierzchni rozcierano ziarno oraz mniejszego kamienia rozcieracza.
The original form of querns used for grinding grain into flour. They consist of a larger, trough-shaped stone on the surface of which the grain was ground and a smaller grinding stone.
Udoskonalona forma żaren, służących do rozcierania ziarna na mąkę. Składają się z dwóch kamieni: dolnego nieruchomego „leżaka” oraz górnego ruchomego „bieguna”, który wprawiano w ruch za pomocą drewnianej rączki. Fragmenty żaren rotacyjnych, bieguna i leżaka, znalezione zostały w trakcie badań wykopaliskowych w 2009 roku w rowie I otaczającym gród.
An improved form of querns used for grinding grain into flour. They consist of two stones: a lower stationary "lounger" and an upper movable "pole," which was set in motion by a wooden handle. Fragments of the rotary querns, the pole, and the lounger were found during excavations in 2009 in Ditch I surrounding the stronghold.
Urządzenie służące m.in. do obłuskiwania ziarna zbóż, rozdrabniania go na kasze czy tłoczenia oleju. Zbudowana jest z drewnianej podstawy z wyżłobionym zagłębieniem oraz tłuczka – ubijaka.
A device used, among other things, for hulling grain, grinding it into groats, or pressing oil. It is constructed of a wooden base with a grooved cavity and a pestle - a beater.
Jest to rekonstrukcja pieca w kształcie podkowy odkrytego przez archeologów w trakcie badań wykopaliskowych w 2015r. Zbudowany z kamieni granitowych i gliny, dodatkowo wzmocniony fragmentami naczyń glinianych. Piec służył zarówno do gotowania, jak i ogrzewania budynku. Znajdował się w północno – wschodnim, najmniej dogrzewanym przez słońce rogu.
This is a reconstruction of a horseshoe-shaped oven discovered by archaeologists during excavations in 2015. It was built of granite stones and clay, additionally reinforced with fragments of earthenware. The stove was used for both cooking and heating the building. It was located in the northeast corner, least heated by the sun.
Konstrukcja chaty jest identyczna jak chaty kuchennej, jednak we wnętrzu zamiast glinianej polepy ułożona została drewniana podłoga, a połowę budynku zajmuje podwyższenie w formie „zwyżki”, na którą można wejść po drewnianej drabinie. W rogu chaty znajduje się urządzenie grzewcze w postaci owalnego paleniska.
The structure of the hut is identical to the kitchen hut, but in the interior, a wooden floor has been laid instead of clay slop, and half of the building is occupied by an elevation in the form of a "rise," which can be accessed by a wooden ladder. In the corner of the hut is a heating device in the form of an oval hearth.
Najbardziej powszechny typ urządzenia grzewczo - kuchennego na terenie Kotliny Chodelskiej w okresie wczesnego średniowiecza, ma owalny kształt i jest zbudowane z granitowych otoczaków polepionych gliną.
The most common type of heating and cooking device in the Chodel Basin in the early medieval period, is oval and made of granite pebbles patched with clay.
We wczesnym średniowieczu Słowianie używali glinianych oraz drewnianych naczyń do sporządzania oraz spożywania posiłków. Widelce nie były jeszcze znane, używano głównie łyżek i noży.
In the early Middle Ages the Slavs used dishes made of clay or wood to make and eat the meals. Forks were not known yet, they used mainly spoons and knives.
Jest to chata naziemna, zbudowana z okrąglaków sosnowych. Jest mniejszych rozmiarów niż dwie poprzednie. Na południowej ścianie posiada dwa otwory okienne, które zapewniają więcej światła w funkcjonującej tu pracowni garncarskiej. W centralnej części chaty znajduje się drewniane wolnoobrotowe koło garncarskie. W chacie ustawione zostały rzeźby: garncarki lepiącej naczynie z wałeczków gliny oraz garncarza toczącego naczynie na kole.
This is an above-ground hut built of pine logs. It is smaller in size than the previous two. It has two window openings on the southern wall, which provide more light for the potter's workshop that operates here. In the central part of the hut is a slow-moving wooden potter's wheel. Sculptures have been set up in the hut: a potter sticking a vessel from rolls of clay and a potter rolling a vessel on the wheel.
Służy do obtaczania ręcznie ulepionych naczyń glinianych. Składa się z dolnego koła – „spodka” oraz górnej głowicy, które są ze sobą połączone sponami, czyli pionowymi drążkami. Osadzone na nieruchomej osi koło jest wprowadzane w ruch nogą garncarza.
Is used to turn hand-cast earthenware vessels. It consists of a lower wheel - a "saucer" - and an upper head, which are connected by "spons," i.e., vertical rods. Placed on a stationary axle, the wheel is set in motion by the potter's foot.
Założony w 2013 roku w celach eksperymentalnych oraz edukacyjnych. W ogrodzie uprawiane są rośliny potwierdzone wynikami badań archeobotanicznych w Żmijowiskach: groch, soczewica, jak również gatunki znane z innych stanowisk zachodniej Słowiańszczyzny, takie jak: bób, rzepa, len, kminek, kolendra, czarnuszka, tymianek, mięta, koper.
Established in 2013 for experimental and educational purposes. The garden grows plants confirmed by the results of archaeobotanical research in Żmijowiska stronghold: peas, lentils, as well as species known from other sites of Western Slavonia, such as broad beans, turnips, flax, cumin, coriander, nigella, thyme, mint, dill.
Miejsce kultu, odprawiania obrzędów i składania ofiar bóstwom. Nazwa wywodzi się od słowa „trzeba”, co oznaczało ofiarę składaną bogom przez dawnych Słowian. Trzebiszcze ma formę kręgu, utworzonego z granitowych kamieni. Na sześciu z nich wyryto symbole najważniejszych bogów panteonu słowiańskiego. Na środku kręgu znajduje się miejsce na ofiarny ogień.
Strzybóg – bóg wiatru, roznoszący pyłki i nasiona po całej ziemi. W gniewie tworzył wichury zmiatające wszystko, co napotkały na drodze.
Perun – władca nieba, burzy i błyskawic.
Swaróg – opiekun i strażnik nieba i ognia niebieskiego.
Weles – bóg świata umarłych, pan podziemia. W świecie ludzi był opiekunem bydła, a także sztuki rzemiosła oraz magii.
Mokosz – bogini płodności, nowego życia i wszystkiego, co z ziemi wyrasta.
Rod – opiekun rodzin i całych rodów.
A place of worship, performing rituals and making offerings to deities. The name derives from the word "trzeba" (the need), which meant an offering made to the gods by ancient Slavs. Trzebiszcze has the form of a circle formed of granite stones. Six of them are engraved with symbols of the most important gods of the Slavic pantheon. In the center of the circle is a place for a sacrificial fire.
Strzybóg – the god of wind, spreading pollen and seeds all over the earth. In his anger, he created windstorms, sweeping away everything they encountered in their path.
Perun – the ruler of the sky, storms, and lightning.
Swaróg – protector and guardian of heaven and celestial fire.
Weles – god of the world of the dead, lord of the underworld. In the world of humans, he was the protector of cattle, as well as the arts of craftsmanship and magic.
Mokosz – the goddess of fertility, new life, and all that grows from the earth.
Rod – protector of families and entire lineages.
Rekonstrukcja studni, odkrytej na terenie grodziska w Chodliku podczas badań wykopaliskowych w 1964r. Cembrowina studni, posadowiona na drewnianej podłodze, ma prostokątny kształt, wykonana została z dębowych dranic z zastosowaniem techniki „na zrąb”.
A reconstruction of the well discovered on the site of the Chodlik stronghold during excavations in 1964. The well's sump, seated on a wooden floor, is rectangular and was made of oak timbers using the "on the chop" technique.
Pierwotna forma ula w postaci wydrążonego pnia drzewa. Początkowo wykorzystywano do tego celu drzewa rosnące w puszczy, przeważnie dęby i sosny, w których drążono otwory na wysokości kilku metrów. Z czasem zaczęto hodować pszczoły w ulach ustawianych na leśnych polanach lub w pobliżu pól uprawnych.
The original form of a bee hive hollowed out in a tree.
Obecnie uregulowana, we wczesnym średniowieczu miała charakter rzeki meandrującej. Wyniki badań geomagnetycznych wskazują, że stanowiła ona prawdopodobnie południową i zachodnią granicę osadnictwa.
Now regulated, had the character of a meandering river in the early Middle Ages. The results of geomagnetic surveys indicate that it probably constituted the southern and western limits of settlement.
Najmłodszy gród w Kotlinie Chodelskiej, funkcjonował od IX do pierwszej połowy XI wieku. Znajduje się ok. 1,5 km na zachód od Grodziska w Żmijowiskach. Średnica jednowałowego pierścieniowatego grodziska wynosi około 70m. Podczas badań archeologicznych w latach 2016-2017 odkryto tu pozostałości budynku drewnianego, który mógł pełnić funkcję spichlerza. Wewnątrz budynku znaleziono m.in. żelazny krój płużny, groty strzał oraz największy w Polsce zbiór spalonych ziaren z okresu wczesnego średniowiecza. Niezwykłe jest również znalezisko kilkudziesięciu szklanych paciorków importowanych z południa Europy oraz dwa naśladownictwa dirhemów arabskich z pierwszej połowy X w.
The youngest stronghold in the Chodel Basin, it functioned from the 9th to the first half of the 11th century. It is located about 1.5 km west of the Żmijowiska stronghold. The diameter of the single-walled ring-shaped stronghold is about 70 m. During archaeological investigations in 2016-2017, the remains of a wooden building, which may have served as a granary, were discovered here. Inside the building were found, among other things, an iron plow cut, arrowheads, and Poland's most extensive collection of burnt grain from the early medieval period. Also unusual is the finding of dozens of glass beads imported from southern Europe and two imitations of Arab dirhams from the first half of the 10th century.
Najstarszy i największy gród w Kotlinie Chodelskiej, funkcjonował od VIII do drugiej połowy X wieku. Znajduje się w odległości ok. 2,5 km na południowy – wschód od Grodziska w Żmijowiskach. Gród o powierzchni 8 ha, otoczony był trzema wałami o konstrukcjach skrzyniowych i przekładkowych. Do najważniejszych znalezisk z terenu tego grodziska należą: brązowa ostroga z zaczepami haczykowatymi, dwie ostrogi żelazne, szklane paciorki oraz zachowana dębowa cembrowina studni.
The oldest and largest stronghold in the Chodel Basin, functioned from the 8th to the second half of the 10th century. It is located at a distance of about 2.5 kilometers south-eastern of Żmijowiska stronghold. The fortified stronghold, covering an area of 8 hectares, was surrounded by three ramparts with box and divider structures. Among the most important finds from the site of this fortified stronghold are a bronze spur with hooked lugs, two iron spurs, glass beads, and a preserved oak well casing.
Pierścienie umieszczane na końcach wrzeciona, służące do jego ich obciążania podczas przędzenia nici. Przęśliki mogły być wykonane z gliny, kamienia, wyjątkowo bursztynu czy rogu. W Żmijowiskach podczas badań archeologicznych znaleziono kilka przęślików wapiennych, glinianych oraz jeden egzemplarz z tzw. różowego łupku owruckiego.
Rings placed on the ends of the spindle, used to weigh it when spinning thread. Spindle whorls could be made of clay, stone, exceptional amber, or horn. Several limestone spindles, clay spindles, and one specimen made of the so-called "pink owrucki slate" were found in Żmijowiska during archaeological research.
Narzędzia o wielofunkcyjnym zastosowaniu, niezbędne w zajęciach domowych i gospodarczych oraz w warsztacie rzemieślnika. W trakcie badań archeologicznych na terenie osady północnej w Żmijowiskach odnaleziono kilka egzemplarzy noży żelaznych.
Tools of multifunctional use, indispensable in domestic and economic activities and the workshop of a craftsman. Several specimens of iron knives were found during archaeological research at the site of the northern settlement in Żmijowiska.
Od II połowy X wieku szkło importowane było na tereny ziem polskich z Bliskiego Wschodu i Bizancjum, paciorki szklane były luksusową ozdobą kobiecego stroju. Na terenie osady północnej w Żmijowiskach archeolodzy odkryli kilkanaście sztuk paciorków, wśród nich występowały niebieskie, żółte i mleczne koraliki o kulistym kształcie, niektóre z nich posiadały ślady srebrnej folii.
From the second half of the 10th century, glass was imported to the Polish lands from the Middle East and Byzantium; glass beads were a luxurious decoration for women's attire. At the site of the northern settlement in Żmijowiska, archaeologists discovered more than a dozen pieces of beads; among them, there were blue, yellow, and milky beads of spherical shape, and some of them had traces of silver foil.
W trakcie badań wykopaliskowych fragmenty ceramiki są najliczniej znajdowanymi zabytkami. Podstawową formą naczyń we wczesnym średniowieczu były gliniane garnki. Używano też mis, dzbanków i naczyń z drewna. Naczynia ceramiczne wyrabiane były ze starannie przemieszanej gliny z dużą ilością domieszki – piasku i tłucznia granitowego. Początkowo garncarze lepili naczynia w ręku, z czasem zaczęli obtaczać naczynia na krążkach i kołach wolnoobrotowych. W końcowym etapie naczynia były zdobione ornamentem, głównie w postaci linii falistych lub poziomych, przeważnie w górnej części brzuśca. Często garncarze oznaczali swoje wyroby: na dnach widoczne są wówczas znaki garncarskie w postaci odciśniętych wzorów.
During excavations, pottery fragments are the most numerous relics found. The basic form of vessels in the early Middle Ages was clay pots. Bowls, jugs, and vessels made of wood were also used. Ceramic vessels were made from carefully mixed clay with a large amount of admixture - sand and granite pestle. Initially, potters would stick the vessels in their hands, but over time, they began to turn the vessels on pulleys and slow wheels. In the final stage, the vessels were decorated with ornamentation, mainly in the form of wavy or horizontal lines, mostly in the upper part of the belly. Often, potters marked their wares: pottery marks in the form of imprinted designs are then visible on the bottoms.
Odkryte podczas wykopalisk na terenie osady „północnej”, wykonane z brązu z charakterystycznym ornamentem w kształcie litery „S”. Identyczny zabytek odkryty został na cmentarzysku w Szestowice pod Czernihowem (Ukraina).
Discovered during excavations at the site of the "northern" settlement, made of bronze with a characteristic S-shaped ornament. An identical find was discovered at a cemetery in Szestowice near Chernihiv (Ukraine).
Rodzaj broni obuchowej, odkryty na terenie osady „północnej” w Żmijowiskach, datowany na X – początek XI wieku, posiada charakterystyczny długi „łopatkowaty” młotek. Prawdopodobnie dotarł tu z terenów dzisiejszej Rumuni lub Mołdawii.
A type of double-edged weapon discovered at the site of the "northern" settlement in Żmijowiska, dated to the 10th - early 11th century, has a characteristic long "paddle" hammer. It probably arrived here from the territory of present-day Romania or Moldavia.
Odkryte w trakcie badań wykopaliskowych na skraju osady „północnej”, datowane na X – XI wiek, służyło do wykonywania otworów w skórach oraz tkaninach.
Discovered during excavations at the edge of the "northern" settlement, dated to the 10th-11th centuries, was used to make holes in leather and textiles.
Odkryty w trakcie badań osady północnej, być może pełnił rolę nakładki na rękojeść noża.
Discovered during the study of the "northern" settlement - perhaps served as an overlay for a knife handle.
Zachowany w całości grocik z młodszej epoki kamienia, wykonany z krzemienia „czekoladowego”. Grocik ma kształt trójkąta o równych ramionach i posiada wnękę u podstawy. Odkryty został w trakcie badań na skraju osady „północnej” w Żmijowiskach.
A fully preserved arrowhead from the younger Stone Age, made of "chocolate" flint. The arrowhead is triangular with equal arms and has a recess at the base. It was discovered during research at the edge of the "northern" settlement in Żmijowiska.
Odkryty w 2006 roku na terenie grodziska, datowany na X wiek. Topory służyły zarówno do walki jak i były wykorzystywane do zajęć gospodarczych – jako narzędzie pracy.
Discovered in 2006 at the site of the stronghold, dating to the 10th century. Axes were used both for fighting and were used for economic activities - as a labor tool.
Odkryty na terenie grodziska podczas badań w 2009 roku, datowany na X wiek, najprawdopodobniej półprodukt rogowej głowicy kiścienia czyli rodzaju broni obuchowej składającej się z ciężarka przymocowanego do rzemienia lub grubego sznura. Ciężarek wprowadzano w szybki ruch obrotowy i uderzano nim w przeciwnika.
Discovered in the stronghold during research in 2009, dated to the 10th century, most likely a half-finished horn head of a cluster, a type of double-edged weapon consisting of a weight attached to a thong or thick cord. The weight was put into a rapidly rotating motion and struck an opponent with it.
Rodzaj narzędzia żelaznego do obróbki „ciosania” drewna, odkryte w 2006 roku na przedwale grodziska w Żmijowiskach.
A type of iron tool for "hewing" wood, was discovered in 2006 on the front of the Żmijowiska stronghold.
Znaleziony w trakcie badań archeologicznych w rowie otaczającym wał grodu, żarna rotacyjne służyły do mielenia ziarna na mąkę, składały się z dwóch kamieni (bieguna i leżaka) oraz z rączki, za pomocą której wprawiano górny kamień w ruch.
Found during archaeological investigations in the ditch surrounding the rampart of the stronghold; rotary querns were used to grind grain into flour and consisted of two stones (a pole and a lounger) and a handle with which the upper stone was set in motion.
Wykonana z żelaza, zapobiegała ścieraniu się kopyt końskich, a także zmniejszała ryzyko ich urazu. Znaleziona w trakcie wykopalisk archeologicznych w obrębie rowu otaczającego wał grodu w Żmijowiskach.
Made of iron, it prevented the horses' hooves from wearing down and reduced the risk of injury to them. It was found during archaeological excavations within the ditch surrounding the rampart of the Żmijowiska stronghold.
Rodzaj broni obuchowej, odkryty podczas badań wykopaliskowych w 1965 roku na osadzie południowej, datowany na IX wiek.
A type of double-edged weapon discovered during excavations in 1965 at the "southern" settlement, dated to the 9th century.
Grodzisko w Żmijowiskach znajduje się w zachodniej części Wyżyny Lubelskiej, w regionie zwanym Kotliną Chodelską. W widłach dwóch rzek Jankówki i Chodelki, na piaszczystej podłużnej wydmie położony jest wczesnośredniowieczny kompleks osadniczy. W centralnej części wydmy pod koniec IX wieku Słowianie zbudowali jednowałowy pierścieniowaty gród, otoczony od strony północnej i południowej osadami. Gród był niewielkich rozmiarów, jego pierwotna średnica wynosiła zaledwie 30 metrów. Gród funkcjonował do 2 połowy X wieku, miało to związek z podporządkowaniem terenów obecnej Lubelszczyzny Państwu Piastowskiemu.
Grodzisko, czyli pozostałość po grodzie, przetrwało do naszych czasów, niestety w latach sześćdziesiątych XX wieku zostało częściowo zniszczone. W 2005 roku teren, na którym znajduje się grodzisko został zakupiony przez Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym - powstał oddział muzeum pod nazwą Grodzisko Żmijowiska. Aby móc zrekonstruować grodzisko, archeolodzy przeprowadzili kilkanaście sezonów badań wykopaliskowych, a dzięki ich wynikom uzyskali odpowiedzi na wiele nurtujących pytań dotyczących konstrukcji wału, konstrukcji chat mieszkalnych i przedmiotów codziennego użytku.
The Żmijowiska stronghold is located in the western part of the Lublin Upland, in the region known as the Chodel Basin. In the forks of the two rivers, Jankówka and Chodelka, an early medieval settlement complex is located on a sandy longitudinal dune. In the central part of the dune, at the end of the 9th century, the Slavs built a single-walled ring-shaped stronghold surrounded by settlements to the north and south. The stronghold was small in size; its original diameter was only 30 meters. The stronghold functioned until the second half of the 10th century, and this was in connection with the subjugation of the territory of the present Lublin region to the Piast state.
The stronghold, i.e., a remnant of the stronghold, has survived to the present day. Unfortunately, in the 1960s, it was partially destroyed. In 2005, the area where the stronghold is located was purchased by the Vistula Museum in Kazimierz Dolny - a branch of the museum was established under the name Żmijowiska stronghold. In order to be able to reconstruct the stronghold, archaeologists conducted more than a dozen seasons of excavations, and thanks to their results, they obtained answers to many nagging questions about the construction of the rampart, the construction of residential huts, and everyday objects.
Grodzisko w Żmijowiskach jest znanym w Polsce ośrodkiem archeologii doświadczalnej. Od 2008 do 2019 roku odbywały się tu co roku Warsztaty Archeologii Doświadczalnej. W trakcie warsztatów realizowanych było wiele projektów związanych z dawnym garncarstwem, hutnictwem, smolarstwem czy przygotowywaniem pożywienia. Obecnie zapraszamy i chętnie pomagamy realizować pomysły na archeologiczne eksperymenty.
The Żmijowiska stronghold is a well-known center of experimental archaeology in Poland. From 2008 to 2019, the Experimental Archaeology Workshop was held here every year. During the workshops, many projects related to ancient pottery, metallurgy, tarring, or food preparation were carried out. Currently, we welcome and gladly help realize ideas for archaeological experiments.
Pracownicy oddziału Grodzisko Żmijowiska prowadzą działalność edukacyjną.
Sezon zajęć edukacyjnych trwa od maja do września. W ofercie znajdują się następujące propozycje dla grup zorganizowanych:
Szczegółowe informacje znajdziecie Państwo na stronie internetowej
mnkd.pl/edukacja-grodzisko-zmijowiska/
Employees of the Żmijowiska stronghold branch conduct educational activities.
The season of educational activities lasts from May to September. The offer includes the following suggestions for organized groups:
Detailed information can be found at
mnkd.pl/edukacja-grodzisko-zmijowiska/
Zapraszamy do odwiedzenia jednego z najbardziej oryginalnych muzeów w Polsce. Częściowo zrekonstruowany wczesnośredniowieczny gród obronny, otoczony przez osady idealnie wkomponowany w krajobraz Kotliny Chodelskiej, zachęca do odbycia prawdziwej wędrówki w czasie.
Zastaniesz tu odtworzone fragmenty umocnień grodu, wzniesionego około 888 roku oraz niewielki archeologiczny skansen z typowymi dla wczesnego średniowiecza budowlami.
We invite you to visit one of the most original museums in Poland. Partially reconstructed, early medieval fortified stronghold, surrounded by settlements perfectly integrated into the landscape of the Chodel Basin, invites you to take a real trip in time. Here you will find reconstructed fragments of the fortifications of the stronghold, built around 888, and a small archaeological open-air museum with buildings typical of the early Middle Ages.
Drewniany most nad rzeką Jankówką nie jest rekonstrukcją konkretnego znaleziska, ponieważ tego typu obiektów nie znaleziono na terenie Kotliny Chodelskiej. Jego konstrukcja wzorowana była na typowych mostach słowiańskich, znanych z wczesnośredniowiecznych stanowisk archeologicznych z terenu Meklemburgii. Charakterystycznym elementem mostu są ukośne przypory słupów nośnych.
A wooden bridge over the Jankówka River - is not a reconstruction of a specific find since such objects have not been found in the Chodel Basin. Its construction was modeled on typical Slavic bridges known from early medieval archaeological sites from Mecklenburg. A characteristic element of the bridge is the diagonal buttresses of the supporting pillars.
Łódź jednopienna, wykonana z wyżłobionego pnia drzewa. Dłubanki sporządzano z różnych gatunków drzew, do średniowiecza przeważał jednak dąb ze względu na trwałość. Po ścięciu drzewa i usunięciu kory żłobiono wnętrze dłubanki, usuwając masę drzewną z pnia za pomocą narzędzi lub ognia. W końcowym etapie zmniejszano grubość ścian i dna, aby czółno osiągnęło określony kształt. Dłubanka miała szerokie zastosowanie: używana była do połowu ryb, komunikacji, do spławu towarów, była tez najstarszym rodzajem łodzi wojennej.
A one-footed boat made from a gouged tree trunk. Dugout boats were made from various species of trees, but until the Middle Ages, oak prevailed due to its durability. After the tree was cut down and the bark removed, the interior of the dugout boat was gouged, removing the wood mass from the trunk using tools or fire. In the final stage, the thickness of the walls and bottom was reduced so that the dugout boat reached a specific shape. The dugout boat had a wide range of uses: it was used for fishing, transport, and floating goods and was also the oldest type of war boat.
Nie przepływała przez te tereny we wczesnym średniowieczu, jej koryto poprowadzono sztucznie przekopanym kanałem w XX wieku.
Did not flow through the area in the early Middle Ages; its bed was routed through an artificially dug canal in the 20th century.
Głównym elementem obronnym grodu o średnicy zaledwie 30 metrów była pojedyncza linia wału otaczającego pustą przestrzeń, tak zwany majdan. Relikty oryginalnego wału grodu zachowały się jedynie w części jego obwodu od strony północnej i północno – zachodniej. Rekonstrukcje wału wzniesiono w niegdyś zniszczonej a następnie przebadanej wykopaliskowo wschodniej części grodu. Wysokość ziemno – drewnianego wału pierwotnie wynosiła około 2 metrów, a jego szerokość u podstawy około 6 metrów.
Część górna wału wzniesiona została w konstrukcji przekładkowej, gdzie poziome belki biegnące wzdłuż lica wału układane były na poprzecznych przekładkach, przysypywanych ziemią. Jedna z tych belek datowana została metodą dendrochronologiczną na rok 888 n.e. Dolna część nasypu oszalowana została drewnem i wsparta na pionowych słupach wkopanych w ziemię do około 0,5 metra. Podstawę wału tworzą poziomo ułożone belki ustabilizowane przez ukośnie wbite na głębokość około 1 metra pale, tak zwane „czostki”.
Wał grodu otoczony był podwójną linią płytkich rowów, z których pozyskiwano ziemię do jego usypania. Przestrzeń między rowami, tak zwany przedwał umocniony był dodatkową przeszkodą – płotem o konstrukcji plecionkowej, którego podwójna linia przechodzi w pojedynczą przy wejściu do grodu. Do grodowej bramy prowadził niski drewniany pomost o szerokości około 1,5 metra, wykonany z dębowych dranic wspartych na pionowo wbitych palach.
Brama wejściowa miała szerokość 2 metrów, jej ściany boczne stanowił nasyp wału oszalowany drewnem. Cztery pionowe słupy stanowiły prawdopodobnie podparcie dla izbicy nadbramnej, a wjazd do bramy wymoszczony był drewnianymi dranicami. Brak danych źródłowych zdecydował, że odstąpiono od rekonstrukcji izbicy nadbramnej.
Majdan grodu znajdował się na podwyższonym terenie, jego średnica wynosi zaledwie 25 metrów. Jako że gród był miejscem schronienia, w chwili zagrożenia mieszkańcy osad szukali bezpiecznej przystani za drewniano – ziemną konstrukcją wału. Być może na placu centralnym odbywały się ważne spotkania – wiece lub na stałe zamieszkiwał go najmożniejszy spośród mieszkańców.
The main defensive element of the stronghold, only 30 meters in diameter, was a single line of ramparts surrounding a hollow space, the so-called maydan. Relics of the original rampart of the stronghold have survived only in part of its perimeter on the north and northwest sides. Reconstructions of the rampart were erected in the once-destroyed and later excavated eastern part of the stronghold. The height of the earth and wooden rampart was originally about 2 meters, and its width at the base was about 6 meters.
The upper part of the rampart was erected in sandwich construction, where horizontal beams running along the face of the rampart were laid on transverse spacers, backfilled with earth. One of these beams has been dated by dendrochronological methods to 888 AD. The lower part of the embankment was planked with wood and supported by vertical posts dug into the ground to about 0.5 meters. The base of the embankment is formed by horizontally stacked beams stabilized by diagonally driven piles, the so-called "czostki," about 1 meter deep.
The rampart of the stronghold was surrounded by a double line of shallow ditches, from which earth was obtained for its embankment. The space between the ditches, the so-called "forewall," was fortified with an additional obstacle - a fence of braided construction, the double line of which passes into a single line at the entrance to the stronghold.
A low wooden walkway, about 1.5 meters wide, made of oak timbers supported on vertically driven piles, led to the stronghold gate.
The entrance gate was 2 meters wide; its side walls were a rampart embankment boarded with wood. Four vertical pillars probably supported the over-gate starling, and the entrance to the gate was swept with wooden draperies. The lack of source data determined that the reconstruction of the over-gate starling was abandoned.
The stronghold maidan was located on an elevated area, its diameter being only 25 meters. Since the stronghold was a place of refuge at the time of danger, the residents of the settlements sought a haven behind the wooden and earthen structure of the rampart. Perhaps important meetings - rallies - were held in the central square, or it was permanently inhabited by the wealthiest among the residents.
Stylizowana na słowiańskie budowle z okresu wczesnego średniowiecza. Nie jest to rekonstrukcja konkretnego obiektu archeologicznego. Jest miejscem wypoczynku dla odwiedzających Grodzisko, odbywają się tu również zajęcia edukacyjne i warsztaty.
Stylized on Slavic buildings of the early medieval period. It is not a reconstruction of a specific archaeological object. It is a resting place for visitors to the Żmijowiska stronghold; educational classes and workshops are also held here.
Piec do wypiekania chleba, zbudowany na podstawie z dębowych belek, kopuła pieca wylepiona została z gliny z domieszką piasku i słomy, do budowy pieca wykorzystane zostały również kamienie granitowe oraz gliniane cegły. Wewnętrzna przestrzeń pieca pozwala na jednorazowy wypiek około 5 – 7 niewielkich bochenków chleba.
An oven for baking bread, built on a base of oak beams; the dome of the oven was poured from clay with an admixture of sand and straw; granite stones and clay bricks were also used in the construction of the oven. The internal space of the oven allows for baking about 5-7 small loaves of bread at a time.
Na północ od grodu w Żmijowiskach Słowianie założyli osadę, zabudowaną drewnianymi chatami częściowo zagłębionymi w ziemię, tak zwanymi półziemiankami. W trakcie badań archeologicznych na terenie osady „północnej” odkryto pozostałości czterech półziemianek wyposażonych w piec gliniany lub paleniska otwarte. Liczne znaleziska zabytków glinianych, metalowych czy wykonanych z kości i szkła a także spalonych ziaren pozwalają częściowo odtworzyć życie codzienne mieszkańców osady, która funkcjonowała do 1 połowy XI wieku.
The Slavs established a settlement to the north of the Żmijowiska stronghold, built with wooden huts partially sunk into the ground, the so-called half-dugouts. Archaeological investigations of the "northern" settlement uncovered the remains of four half-dugouts equipped with clay ovens or open hearths. Numerous finds of clay, metal, bone, and glass artifacts, as well as burnt grains, make it possible to partially reconstruct the daily life of the inhabitants of the settlement, which functioned until the first half of the 11th century.
Na południe od grodu w Żmijowiskach Słowianie zamieszkiwali osadę zwaną przez archeologów „południową” ze względu na jej położenie względem grodziska. W trakcie badań archeologicznych w roku 1965 w kolistej jamie o średnicy 1,20 m odkryto żelazny czekan – typu Bradatica, datowany na IX wiek n.e.
South of the Żmijowiska stronghold, the Slavs inhabited a settlement called "southern" by archaeologists because of its location in relation to the stronghold. During archaeological investigations in 1965, an iron check - of the Bradatica-type, dating to the 9th century AD - was discovered in a circular pit 1.20 meters in diameter.
Najbardziej powszechny typ budynku we wczesnym średniowieczu na Słowiańszczyźnie – tak zwana półziemianka, czyli chata częściowo zagłębiona w ziemię. Odtworzona została na podstawie reliktów budowli odkrytych na osadzie północnej w Żmijowiskach oraz jednej z najlepiej zachowanych na ziemiach polskich półziemianek z Krakowa. Rekonstrukcja chaty w Żmijowiskach znajduje się dokładnie w miejscu odkrycia przez archeologów podczas wykopalisk realizowanych w latach 2015 – 2016 chaty z X wieku. Chata kuchenna została zbudowana z dębowych dranic z zastosowaniem dwóch technik: w narożnikach techniki „na zrąb” zaś pośrodku ścian techniki na „sumik i łątkę”. Dwuspadowy dach pokryty został strzechą z trzciny, podłogę zaś stanowi warstwa ubitej gliny czyli klepisko. Wnętrze chaty wyposażono w gliniany piec oraz urządzenia do produkcji pożywienia: żarna rotacyjne oraz stępę nożną.
The most common type of building in the early Middle Ages in the Slavic region - the so-called half-dugout, or hut partially sunk into the ground. It was reconstructed on the basis of relics of buildings discovered at the northern settlement in Żmijowiska stronghold and one of the best-preserved half-dugouts in Poland from Cracow. The reconstruction of the hut in Żmijowiska stronghold is located precisely where archaeologists discovered the 10th-century hut during excavations carried out in 2015-2016. The kitchen hut was built from oak timbers using two techniques: in the corners, the "on the chop" technique, while in the middle of the walls, the "vertical-post log" technique. The gabled roof was covered with thatched reed, while the floor was a layer of compacted clay or threshing floor. The interior of the hut was equipped with a clay oven and equipment for making food: rotary querns and a foot "stępa" - for crushing grains into groats.
Pierwotna forma żaren, służących do rozcierania ziarna na mąkę. Składają się z większego, nieckowatego kamienia, na którego powierzchni rozcierano ziarno oraz mniejszego kamienia rozcieracza.
The original form of querns used for grinding grain into flour. They consist of a larger, trough-shaped stone on the surface of which the grain was ground and a smaller grinding stone.
Udoskonalona forma żaren, służących do rozcierania ziarna na mąkę. Składają się z dwóch kamieni: dolnego nieruchomego „leżaka” oraz górnego ruchomego „bieguna”, który wprawiano w ruch za pomocą drewnianej rączki. Fragmenty żaren rotacyjnych, bieguna i leżaka, znalezione zostały w trakcie badań wykopaliskowych w 2009 roku w rowie I otaczającym gród.
An improved form of querns used for grinding grain into flour. They consist of two stones: a lower stationary "lounger" and an upper movable "pole," which was set in motion by a wooden handle. Fragments of the rotary querns, the pole, and the lounger were found during excavations in 2009 in Ditch I surrounding the stronghold.
Urządzenie służące m.in. do obłuskiwania ziarna zbóż, rozdrabniania go na kasze czy tłoczenia oleju. Zbudowana jest z drewnianej podstawy z wyżłobionym zagłębieniem oraz tłuczka – ubijaka.
A device used, among other things, for hulling grain, grinding it into groats, or pressing oil. It is constructed of a wooden base with a grooved cavity and a pestle - a beater.
Jest to rekonstrukcja pieca w kształcie podkowy odkrytego przez archeologów w trakcie badań wykopaliskowych w 2015r. Zbudowany z kamieni granitowych i gliny, dodatkowo wzmocniony fragmentami naczyń glinianych. Piec służył zarówno do gotowania, jak i ogrzewania budynku. Znajdował się w północno – wschodnim, najmniej dogrzewanym przez słońce rogu.
This is a reconstruction of a horseshoe-shaped oven discovered by archaeologists during excavations in 2015. It was built of granite stones and clay, additionally reinforced with fragments of earthenware. The stove was used for both cooking and heating the building. It was located in the northeast corner, least heated by the sun.
Konstrukcja chaty jest identyczna jak chaty kuchennej, jednak we wnętrzu zamiast glinianej polepy ułożona została drewniana podłoga, a połowę budynku zajmuje podwyższenie w formie „zwyżki”, na którą można wejść po drewnianej drabinie. W rogu chaty znajduje się urządzenie grzewcze w postaci owalnego paleniska.
The structure of the hut is identical to the kitchen hut, but in the interior, a wooden floor has been laid instead of clay slop, and half of the building is occupied by an elevation in the form of a "rise," which can be accessed by a wooden ladder. In the corner of the hut is a heating device in the form of an oval hearth.
Najbardziej powszechny typ urządzenia grzewczo - kuchennego na terenie Kotliny Chodelskiej w okresie wczesnego średniowiecza, ma owalny kształt i jest zbudowane z granitowych otoczaków polepionych gliną.
The most common type of heating and cooking device in the Chodel Basin in the early medieval period, is oval and made of granite pebbles patched with clay.
We wczesnym średniowieczu Słowianie używali glinianych oraz drewnianych naczyń do sporządzania oraz spożywania posiłków. Widelce nie były jeszcze znane, używano głównie łyżek i noży.
In the early Middle Ages the Slavs used dishes made of clay or wood to make and eat the meals. Forks were not known yet, they used mainly spoons and knives.
Jest to chata naziemna, zbudowana z okrąglaków sosnowych. Jest mniejszych rozmiarów niż dwie poprzednie. Na południowej ścianie posiada dwa otwory okienne, które zapewniają więcej światła w funkcjonującej tu pracowni garncarskiej. W centralnej części chaty znajduje się drewniane wolnoobrotowe koło garncarskie. W chacie ustawione zostały rzeźby: garncarki lepiącej naczynie z wałeczków gliny oraz garncarza toczącego naczynie na kole.
This is an above-ground hut built of pine logs. It is smaller in size than the previous two. It has two window openings on the southern wall, which provide more light for the potter's workshop that operates here. In the central part of the hut is a slow-moving wooden potter's wheel. Sculptures have been set up in the hut: a potter sticking a vessel from rolls of clay and a potter rolling a vessel on the wheel.
Służy do obtaczania ręcznie ulepionych naczyń glinianych. Składa się z dolnego koła – „spodka” oraz górnej głowicy, które są ze sobą połączone sponami, czyli pionowymi drążkami. Osadzone na nieruchomej osi koło jest wprowadzane w ruch nogą garncarza.
Is used to turn hand-cast earthenware vessels. It consists of a lower wheel - a "saucer" - and an upper head, which are connected by "spons," i.e., vertical rods. Placed on a stationary axle, the wheel is set in motion by the potter's foot.
Założony w 2013 roku w celach eksperymentalnych oraz edukacyjnych. W ogrodzie uprawiane są rośliny potwierdzone wynikami badań archeobotanicznych w Żmijowiskach: groch, soczewica, jak również gatunki znane z innych stanowisk zachodniej Słowiańszczyzny, takie jak: bób, rzepa, len, kminek, kolendra, czarnuszka, tymianek, mięta, koper.
Established in 2013 for experimental and educational purposes. The garden grows plants confirmed by the results of archaeobotanical research in Żmijowiska stronghold: peas, lentils, as well as species known from other sites of Western Slavonia, such as broad beans, turnips, flax, cumin, coriander, nigella, thyme, mint, dill.
Miejsce kultu, odprawiania obrzędów i składania ofiar bóstwom. Nazwa wywodzi się od słowa „trzeba”, co oznaczało ofiarę składaną bogom przez dawnych Słowian. Trzebiszcze ma formę kręgu, utworzonego z granitowych kamieni. Na sześciu z nich wyryto symbole najważniejszych bogów panteonu słowiańskiego. Na środku kręgu znajduje się miejsce na ofiarny ogień.
Strzybóg – bóg wiatru, roznoszący pyłki i nasiona po całej ziemi. W gniewie tworzył wichury zmiatające wszystko, co napotkały na drodze.
Perun – władca nieba, burzy i błyskawic.
Swaróg – opiekun i strażnik nieba i ognia niebieskiego.
Weles – bóg świata umarłych, pan podziemia. W świecie ludzi był opiekunem bydła, a także sztuki rzemiosła oraz magii.
Mokosz – bogini płodności, nowego życia i wszystkiego, co z ziemi wyrasta.
Rod – opiekun rodzin i całych rodów.
A place of worship, performing rituals and making offerings to deities. The name derives from the word "trzeba" (the need), which meant an offering made to the gods by ancient Slavs. Trzebiszcze has the form of a circle formed of granite stones. Six of them are engraved with symbols of the most important gods of the Slavic pantheon. In the center of the circle is a place for a sacrificial fire.
Strzybóg – the god of wind, spreading pollen and seeds all over the earth. In his anger, he created windstorms, sweeping away everything they encountered in their path.
Perun – the ruler of the sky, storms, and lightning.
Swaróg – protector and guardian of heaven and celestial fire.
Weles – god of the world of the dead, lord of the underworld. In the world of humans, he was the protector of cattle, as well as the arts of craftsmanship and magic.
Mokosz – the goddess of fertility, new life, and all that grows from the earth.
Rod – protector of families and entire lineages.
Rekonstrukcja studni, odkrytej na terenie grodziska w Chodliku podczas badań wykopaliskowych w 1964r. Cembrowina studni, posadowiona na drewnianej podłodze, ma prostokątny kształt, wykonana została z dębowych dranic z zastosowaniem techniki „na zrąb”.
A reconstruction of the well discovered on the site of the Chodlik stronghold during excavations in 1964. The well's sump, seated on a wooden floor, is rectangular and was made of oak timbers using the "on the chop" technique.
Pierwotna forma ula w postaci wydrążonego pnia drzewa. Początkowo wykorzystywano do tego celu drzewa rosnące w puszczy, przeważnie dęby i sosny, w których drążono otwory na wysokości kilku metrów. Z czasem zaczęto hodować pszczoły w ulach ustawianych na leśnych polanach lub w pobliżu pól uprawnych.
The original form of a bee hive hollowed out in a tree.
Obecnie uregulowana, we wczesnym średniowieczu miała charakter rzeki meandrującej. Wyniki badań geomagnetycznych wskazują, że stanowiła ona prawdopodobnie południową i zachodnią granicę osadnictwa.
Now regulated, had the character of a meandering river in the early Middle Ages. The results of geomagnetic surveys indicate that it probably constituted the southern and western limits of settlement.
Najmłodszy gród w Kotlinie Chodelskiej, funkcjonował od IX do pierwszej połowy XI wieku. Znajduje się ok. 1,5 km na zachód od Grodziska w Żmijowiskach. Średnica jednowałowego pierścieniowatego grodziska wynosi około 70m. Podczas badań archeologicznych w latach 2016-2017 odkryto tu pozostałości budynku drewnianego, który mógł pełnić funkcję spichlerza. Wewnątrz budynku znaleziono m.in. żelazny krój płużny, groty strzał oraz największy w Polsce zbiór spalonych ziaren z okresu wczesnego średniowiecza. Niezwykłe jest również znalezisko kilkudziesięciu szklanych paciorków importowanych z południa Europy oraz dwa naśladownictwa dirhemów arabskich z pierwszej połowy X w.
The youngest stronghold in the Chodel Basin, it functioned from the 9th to the first half of the 11th century. It is located about 1.5 km west of the Żmijowiska stronghold. The diameter of the single-walled ring-shaped stronghold is about 70 m. During archaeological investigations in 2016-2017, the remains of a wooden building, which may have served as a granary, were discovered here. Inside the building were found, among other things, an iron plow cut, arrowheads, and Poland's most extensive collection of burnt grain from the early medieval period. Also unusual is the finding of dozens of glass beads imported from southern Europe and two imitations of Arab dirhams from the first half of the 10th century.
Najstarszy i największy gród w Kotlinie Chodelskiej, funkcjonował od VIII do drugiej połowy X wieku. Znajduje się w odległości ok. 2,5 km na południowy – wschód od Grodziska w Żmijowiskach. Gród o powierzchni 8 ha, otoczony był trzema wałami o konstrukcjach skrzyniowych i przekładkowych. Do najważniejszych znalezisk z terenu tego grodziska należą: brązowa ostroga z zaczepami haczykowatymi, dwie ostrogi żelazne, szklane paciorki oraz zachowana dębowa cembrowina studni.
The oldest and largest stronghold in the Chodel Basin, functioned from the 8th to the second half of the 10th century. It is located at a distance of about 2.5 kilometers south-eastern of Żmijowiska stronghold. The fortified stronghold, covering an area of 8 hectares, was surrounded by three ramparts with box and divider structures. Among the most important finds from the site of this fortified stronghold are a bronze spur with hooked lugs, two iron spurs, glass beads, and a preserved oak well casing.
Pierścienie umieszczane na końcach wrzeciona, służące do jego ich obciążania podczas przędzenia nici. Przęśliki mogły być wykonane z gliny, kamienia, wyjątkowo bursztynu czy rogu. W Żmijowiskach podczas badań archeologicznych znaleziono kilka przęślików wapiennych, glinianych oraz jeden egzemplarz z tzw. różowego łupku owruckiego.
Rings placed on the ends of the spindle, used to weigh it when spinning thread. Spindle whorls could be made of clay, stone, exceptional amber, or horn. Several limestone spindles, clay spindles, and one specimen made of the so-called "pink owrucki slate" were found in Żmijowiska during archaeological research.
Narzędzia o wielofunkcyjnym zastosowaniu, niezbędne w zajęciach domowych i gospodarczych oraz w warsztacie rzemieślnika. W trakcie badań archeologicznych na terenie osady północnej w Żmijowiskach odnaleziono kilka egzemplarzy noży żelaznych.
Tools of multifunctional use, indispensable in domestic and economic activities and the workshop of a craftsman. Several specimens of iron knives were found during archaeological research at the site of the northern settlement in Żmijowiska.
Od II połowy X wieku szkło importowane było na tereny ziem polskich z Bliskiego Wschodu i Bizancjum, paciorki szklane były luksusową ozdobą kobiecego stroju. Na terenie osady północnej w Żmijowiskach archeolodzy odkryli kilkanaście sztuk paciorków, wśród nich występowały niebieskie, żółte i mleczne koraliki o kulistym kształcie, niektóre z nich posiadały ślady srebrnej folii.
From the second half of the 10th century, glass was imported to the Polish lands from the Middle East and Byzantium; glass beads were a luxurious decoration for women's attire. At the site of the northern settlement in Żmijowiska, archaeologists discovered more than a dozen pieces of beads; among them, there were blue, yellow, and milky beads of spherical shape, and some of them had traces of silver foil.
W trakcie badań wykopaliskowych fragmenty ceramiki są najliczniej znajdowanymi zabytkami. Podstawową formą naczyń we wczesnym średniowieczu były gliniane garnki. Używano też mis, dzbanków i naczyń z drewna. Naczynia ceramiczne wyrabiane były ze starannie przemieszanej gliny z dużą ilością domieszki – piasku i tłucznia granitowego. Początkowo garncarze lepili naczynia w ręku, z czasem zaczęli obtaczać naczynia na krążkach i kołach wolnoobrotowych. W końcowym etapie naczynia były zdobione ornamentem, głównie w postaci linii falistych lub poziomych, przeważnie w górnej części brzuśca. Często garncarze oznaczali swoje wyroby: na dnach widoczne są wówczas znaki garncarskie w postaci odciśniętych wzorów.
During excavations, pottery fragments are the most numerous relics found. The basic form of vessels in the early Middle Ages was clay pots. Bowls, jugs, and vessels made of wood were also used. Ceramic vessels were made from carefully mixed clay with a large amount of admixture - sand and granite pestle. Initially, potters would stick the vessels in their hands, but over time, they began to turn the vessels on pulleys and slow wheels. In the final stage, the vessels were decorated with ornamentation, mainly in the form of wavy or horizontal lines, mostly in the upper part of the belly. Often, potters marked their wares: pottery marks in the form of imprinted designs are then visible on the bottoms.
Odkryte podczas wykopalisk na terenie osady „północnej”, wykonane z brązu z charakterystycznym ornamentem w kształcie litery „S”. Identyczny zabytek odkryty został na cmentarzysku w Szestowice pod Czernihowem (Ukraina).
Discovered during excavations at the site of the "northern" settlement, made of bronze with a characteristic S-shaped ornament. An identical find was discovered at a cemetery in Szestowice near Chernihiv (Ukraine).
Rodzaj broni obuchowej, odkryty na terenie osady „północnej” w Żmijowiskach, datowany na X – początek XI wieku, posiada charakterystyczny długi „łopatkowaty” młotek. Prawdopodobnie dotarł tu z terenów dzisiejszej Rumuni lub Mołdawii.
A type of double-edged weapon discovered at the site of the "northern" settlement in Żmijowiska, dated to the 10th - early 11th century, has a characteristic long "paddle" hammer. It probably arrived here from the territory of present-day Romania or Moldavia.
Odkryte w trakcie badań wykopaliskowych na skraju osady „północnej”, datowane na X – XI wiek, służyło do wykonywania otworów w skórach oraz tkaninach.
Discovered during excavations at the edge of the "northern" settlement, dated to the 10th-11th centuries, was used to make holes in leather and textiles.
Odkryty w trakcie badań osady północnej, być może pełnił rolę nakładki na rękojeść noża.
Discovered during the study of the "northern" settlement - perhaps served as an overlay for a knife handle.
Zachowany w całości grocik z młodszej epoki kamienia, wykonany z krzemienia „czekoladowego”. Grocik ma kształt trójkąta o równych ramionach i posiada wnękę u podstawy. Odkryty został w trakcie badań na skraju osady „północnej” w Żmijowiskach.
A fully preserved arrowhead from the younger Stone Age, made of "chocolate" flint. The arrowhead is triangular with equal arms and has a recess at the base. It was discovered during research at the edge of the "northern" settlement in Żmijowiska.
Odkryty w 2006 roku na terenie grodziska, datowany na X wiek. Topory służyły zarówno do walki jak i były wykorzystywane do zajęć gospodarczych – jako narzędzie pracy.
Discovered in 2006 at the site of the stronghold, dating to the 10th century. Axes were used both for fighting and were used for economic activities - as a labor tool.
Odkryty na terenie grodziska podczas badań w 2009 roku, datowany na X wiek, najprawdopodobniej półprodukt rogowej głowicy kiścienia czyli rodzaju broni obuchowej składającej się z ciężarka przymocowanego do rzemienia lub grubego sznura. Ciężarek wprowadzano w szybki ruch obrotowy i uderzano nim w przeciwnika.
Discovered in the stronghold during research in 2009, dated to the 10th century, most likely a half-finished horn head of a cluster, a type of double-edged weapon consisting of a weight attached to a thong or thick cord. The weight was put into a rapidly rotating motion and struck an opponent with it.
Rodzaj narzędzia żelaznego do obróbki „ciosania” drewna, odkryte w 2006 roku na przedwale grodziska w Żmijowiskach.
A type of iron tool for "hewing" wood, was discovered in 2006 on the front of the Żmijowiska stronghold.
Znaleziony w trakcie badań archeologicznych w rowie otaczającym wał grodu, żarna rotacyjne służyły do mielenia ziarna na mąkę, składały się z dwóch kamieni (bieguna i leżaka) oraz z rączki, za pomocą której wprawiano górny kamień w ruch.
Found during archaeological investigations in the ditch surrounding the rampart of the stronghold; rotary querns were used to grind grain into flour and consisted of two stones (a pole and a lounger) and a handle with which the upper stone was set in motion.
Wykonana z żelaza, zapobiegała ścieraniu się kopyt końskich, a także zmniejszała ryzyko ich urazu. Znaleziona w trakcie wykopalisk archeologicznych w obrębie rowu otaczającego wał grodu w Żmijowiskach.
Made of iron, it prevented the horses' hooves from wearing down and reduced the risk of injury to them. It was found during archaeological excavations within the ditch surrounding the rampart of the Żmijowiska stronghold.
Rodzaj broni obuchowej, odkryty podczas badań wykopaliskowych w 1965 roku na osadzie południowej, datowany na IX wiek.
A type of double-edged weapon discovered during excavations in 1965 at the "southern" settlement, dated to the 9th century.